Papa Lav XIV želi da zaustavi vještačku inteligenciju da se „igra Boga“

Kao što su pape kroz vijekove odgovarale na najveće izazove svog vremena — jeresi, kuge ili invazije — tako je i papa Lav XIV, u 2025. godini, odlučio da borba protiv nekontrolisanog razvoja vještačke inteligencije (AI) postane temeljna misija njegovog pontifikata.

U svom prvom zvaničnom obraćanju kardinalima, upozorio je na opasnosti koje vještačka inteligencija nosi po „ljudsko dostojanstvo, pravdu i rad“. Dva dana kasnije, govoreći novinarima, pohvalio je „ogroman potencijal“ tehnologije, ali je istovremeno upozorio da ona zahtijeva odgovornost „kako bi služila opštem dobru“.

Baš kao i njegov imenjak, papa Lav XIII iz 19. vijeka, koji je zagovarao prava radnika tokom industrijske revolucije, Lav XIV sebe pozicionira kao čuvara društvenog tkiva suočenog sa neobuzdanim tehnološkim napretkom. Ime koje je izabrao kardinal Robert Prevost nije bilo „slučajna referenca“, saopštio je portparol Vatikana iste noći kada je okončana konklava.

- Crkva nas poziva da gledamo ka nebesima, ali i da hodamo zemljom u skladu sa vremenom u kojem živimo - rekao je Paolo Benanti, franjevac i savjetnik Vatikana za etiku u oblasti vještačke inteligencije za Politiko, dodajući da nije ništa neobično što Crkva nudi svoje znanje i u ovako futurističkoj oblasti.

- Vatikan želi da se iybjegne razvoj vještačke inteligencije koji bi narušio ljudska prava i dostojanstvo, a koji bi posebno teško pogodio radnike sa nižim kvalifikacijama - izjavila je Marija Savona, profesorka ekonomije inovacija na rimskoj LUISS univerzitetu i Univerzitetu Saseks, te stručnjakinja za AI.

Etika, filozofija i čak sami tehnološki magnati već godinama upozoravaju na rizike od kompanija koje stvaraju inteligentne forme života. Vlasnik X platforme i tvorac AI bota Grok, milijarder Ilon Mask, upozorio je na „dozivanje demona“ kroz nepromišljen razvoj vještačke inteligencije, poredeći to sa stvaranjem „digitalnog Boga“.

Rad na pozicioniranju Svete stolice unutar regulacije AI-a započeo je još za vrijeme prethodnog pape. Papa Franjo je 2020. godine okupio vjerske i političke lidere, kao i tehnološke kompanije poput IBM-a i Cisca, kako bi potpisali Rimsku deklaraciju o etici vještačke inteligencije, obavezu da se AI razvija odgovorno i u korist društva. U januaru ove godine Vatikan je objavio zvanično saopštenje upozoravajući da bi AI mogao dovesti do toga da čovječanstvo postane „rob svog vlastitog djelovanja“.

Kao prvi papa porijeklom iz Sjedinjenih Američkih Država — zemlje Silikonske doline i tehnološke revolucije — te kao diplomac matematike, Lav XIV je jedinstveno pozicioniran da nosi ovu zastavu dalje.

Vašington trenutno predvodi deregulaciju: predsjednik Donald Tramp je ukinuo sigurnosna pravila koja je uveo njegov prethodnik Džo Bajden i predstavio plan za AI hardver vrijedan pola triliona dolara, u saradnji sa vodećom kompanijom OpenAI.

Čak se i Evropska unija, koja je godinama bila predvodnik regulacije vještačke inteligencije, sada okreće ka konkurentnosti — otvarajući vrata „ciljanim prilagođavanjima“ svog Zakona o AI i udvostručavajući ulaganja u hardverske potencijale. Na AI samitu u Parizu u februaru, svjetski lideri više su govorili o sklapanju poslova nego o postavljanju granica.

Za Benantija, uloga Crkve kao „stručnjaka za čovječnost“ može biti pokretač za lidere, posebno u katoličkim zemljama, „da stvore AI koji brine o čovjeku i koji je u skladu sa socijalnom pravdom“.

U svom prvom razgovoru pape sa italijanskom premijerkom Đorđom Meloni, oni su se saglasili da nastave zajednički rad na „etičkom i čovjeku usmjerenom razvoju vještačke inteligencije“. Prošle godine, na njen poziv, papa Franjo se obratio liderima G7 na temu etike AI.

- Interesovanje Vatikana za AI nije nimalo čudno. I Franjo je pokazao veliko interesovanje za klimatske promjene, što je savremeni problem. Misija Crkve je da ostane vjerna temeljnim principima, dok se istovremeno prilagođava svijetu -  rekla je Savona.

Vatikan bi mogao da iskoristi svoju mrežu u zemljama Globalnog juga kako bi „podstakao demokratskiji pristup“ AI-ju, u trenutku kada moć sve više prelazi u ruke tehnoloških giganata i bogatijih zemalja — te da pomogne da se regulativa, kojom dominira Evropa, standardizuje na globalnom nivou, smatra Savona. 

- To bi bilo izuzetno korisno. Papa Lav IV zna da Crkva može pomoći ljudima da shvate svijet koji se mijenja, da ga usmjeri ka poštovanju ljudskog dostojanstva i da pokaže kako tehnička inovacija može služiti brizi o društvu - dodala je ona.

Ni sam papa nije izbjegao izazove koje donosi AI-generisan sadržaj. Samo nedjelju dana nakon što je postao papa, na Jutjubu se pojavio video koji navodno prikazuje kako papa Lav IV hvali predsjednika Burkine Faso, Ibrahima Traorea, zato što je ukazao na raskorak između bogatstva Vatikana i siromaštva Afrike. 

Vatikan je odmah označio video kao „dipfejk“ - dio talasa AI-generisanih sadržaja na afričkim platformama koji Traorea prikazuju kao uzor panafričkog vođstva.

Naučni napredak i Vatikan nijesu uvijek bili u skladnom odnosu. U 17. vijeku, teološke vlasti su osudile astronoma Galilea Galileja zbog jeresi, jer je tvrdio da se Zemlja okreće oko Sunca.

- Ipak, sukob između vjere i tehnologije veoma je savremena ideja - kaže Benanti, koji podsjeća da su mnogi naučnici kroz istoriju takođe bili vjernici.

Hoće li Lav uspjeti u svojoj samopostavljenoj misiji, zavisiće od njegove sposobnosti da inspiriše druge — ali možda i od njegovog ličnog uticaja.

- Vatikan posjeduje izuzetno snažnu moralnu moć. Ima vrlo autoritativan glas - zaključila je Savona.