Studija pokazala porast etnonacionalizma i antirodnog narativa na Kosovu

Etnonacionalizam, antirodni narativ, vjerski ekstremizam i antisrpski narativ na Kosovu su međusobno povezani i bilježe porast, te doprinose podjelama u društvu - rečeno je na regionalnoj konferenciji u Prištini 29. januara, koja je organizovana u okviru projekta "Borba protiv ekstremizma na Kosovu: trendovi, izazovi i kontramjere".

Ovaj projekat je finansirala Ambasada Holandije, a realizovala nevladina organizacija Sbunker, koja promoviše demokratske vrijednosti na Kosovu i u regionu. Cilj projekta je da pruži opštu sliku ekstremizma na Kosovu i preporuke za njegovo suzbijanje.

Adeljina Hasani, istraživačica i autorka ovog izvještaja je navela da je etnonacionalizam na Kosovu posljedica neriješenih pitanja iz 90-ih godina i ratnih dešavanja, te da tu dominira i politički diskurs uslijed nedostatka rješavanja tranzicione pravde.

- Desničarski ekstremizam i narativi se šire na Kosovu. Etnonacionalizam je uglavnom zastupljen između etničkih Albanaca i Srba na Kosovu i to je razumljivo ako se uzme u obzir zaostavština iz 90-ih godina. Ipak, etnonacionalizam produbljuje podjelu između Srba i Albanaca i ometa proces pomirenja- rekla je ona.

Podaci za istraživanje "Borba protiv ekstremizma na Kosovu" prikupljani su uglavnom kroz javne diskusije u nekoliko opština na Kosovu, te su korišćene razne lokalne i međunarodne studije koje se bave ekstremizmom. Međutim, fokus grupa nije održana u opštinama na sjeveru Kosova gdje živi većinsko srpsko stanovništvo zbog, kako je rečeno, političke situacije.

U opštinama na sjeveru Kosova posljednjih godina tenzije se ne spuštaj, a uslijed nastojanja Vlade Kosova da utvrdi vlast u tom dijelu gdje većinsko stanovništvo čini srpska zajednica koja odbija da se integriše.

Govoreći o trendu etnonacionalizma među albanskom zajednicom na Kosovu, Hasani je navela da je on uglavnom zastupljen u narativu na društvenim mrežama i javnom diskursu, te da postoji "stigmatizacija srpske zajednice".

Ona je istakla da je Kosovo multietnička zemlja ali da se suočava sa “preprekama” da postane inkluzivno društvo jer vlasti pokazuju nedosljednost u korišćenju kosovskih simbola, kao što je zastava.

- Korišćenje zastave Albanije u mnogim institucijama dovodi do nesigurnosti ne samo srpske zajednice, nego i drugih manjinskih zajednica na Kosovu- rekla je pored ostalog.

Hasani je podvukla i da je etnonacionalizam među srpskom zajednicom uglavnom zastupljen u opštinama na sjeveru Kosova, te da je on jednim dijelom posljedica dezinformacija koje dolaze iz Rusije a koje se šire putem medija iz Srbije.

- Imamo narative u kojima se kaže da se žele protjerati Srbi sa sjevera Kosova, što povećava strah kod srpske zajednice- rekla je ona.

Inače, i zvaničnici Srbije, kao i visoki funkcioneri Srpske liste koja ima podršku Beograda, često akcije Vlade Kosova oko utvrđivanja vlasti na sjeveru Kosova opisuju kao "progon Srba od strane režima premijera Kosova Aljbina Kurtija".

U studiji "Borba protiv ekstremizma na Kosovu: trendovi, izazovi i kontramjere", identifikovan je i antorodni narativ koji je uglavnom usmjeren protiv LGBT populacije i abortusa.

- Jedna grupa koja zastupa takav narativ pokušava da zaštiti tradicionalnu porodicu. Oni LGBT zajednicu vide kao prijetnju jer smatraju da uništava porodične vrijednosti, da porodicu čini otac, majka i dijete- objasnila je istraživačica Adeljina Hasani.

Podvukla je da su takav narativ zastupali i pojedini poslanici u Skupštini Kosova.

- Antirodni narativ je zastupljen i na društvenim mrežama, upućen je prema aktivistkinjama za ženska prava- dodala je.

Kada je riječ o vjerskom ekstremizmu, Hasani je istakla da je ta pojava na Kosovu svoj vrhunac doživjela 2014. godine ali da je ipak i dalje prisutan u društvu.

- Bezbjednosne institucije su bile veoma stroge prema vjerskom radikalizmu i on je sada izražen uglavnom u porodičnim krugovima. Ono što vidim kao prijetnju je da vjerski ektremizam može da utiče na razvoj demokratskih vrijednosti i cijelog društva. Oni koji promovišu vjerski ekstremizam žele demokratiju da prikažu kao korumpirani, propali sistem, a da sebe promovišu kao alternative- rekla je.

Hasani je zaključila da će razumijevanje ovih trendova pomoći da se dođe do dugoročnih rješenja kako bi se oni suzbili.

U studiji "Borba protiv ekstremizma na Kosovu: trendovi, izazovi i kontramjere" dato je i niz preporuka institucijama kada je riječ o porastu te pojave, među kojima je razvijanje društveno kulturnih programa za mlade, pronalaženje načina da se smanji "online ekstremizam" poput govora mržnje, te adresiranje problema tranzicione pravde i istorijskih narativa.

Kao dio ovog projekta, pokrenut je veb sajt koji uključuje praktične paket alate, dizajnirane za nastavnike, edukatore, lokalne lidere i vođe zajednica a koji bi trebali da im pomognu u prevenciji ekstremizma u ranim fazama.

Ekstremizam u zemljama regiona

Na regionalnoj panel diskusiji u okviru ove konferencije pod nazivom "Ekstremna desnica na Zapadnom Balkanu: regionalni uticaj i transnacionalne veze" stručnjaci su zaključili da desničarske grupe djeluju širom zemalja regiona, te da sve više mladih ima ekstremne stavove i prihvata desničarsku ideologiju.

Jasmina Lazović iz Hartefakt fondacije u Srbiji, koja se bavi kritičkim preispitivanjem kulturne i socijalne stvarnosti, je poručila da u Srbiji postoji najmanje deset desničarskih grupa koje šire ekstremne stavove.

- Ove grupe se sada koriste u trenutku kada to odgovara vlastima. One ne moraju ni da urade ništa nasilno, njihovo prisustvo u javnim prostorima je problematično. Ometa se svaki pokušaj civilnog društva da govori o tranzicionoj pravdi ili pomirenju- rekla je ona.

Podvukla je da su neke od tih desničarskih grupa registrovane i kao političke organizacije, te kao primjer navela stranku Zavetnici i Dveri.

Predsjednica stranke Zavetnici Milica Đurđević Stamenkovski učestvuje i u radu Vlade Srbije iako ta partija nije prešla cenzus na posljednjim parlamentarnim izborima. Zavetnici su formirani 2012. godine, nakon što je dio članstva napustio ultranacionalističku Srpsku radikalnu stranku, čiji je predsjednik u to vrijeme bio Vojislav Šešelj, osuđen za ratne zločine pred Haškim tribunalom.

Mirza Buljubašić, predavač na fakultetu za kriminalistiku i studije bezbjednosti na Univerzitetu u Sarajevu, ukazao je da postoje mnoge desničarske grupe koje se predstavljaju kao "humanitarne organizacije" a da zapravo šire ekstremističke stavove.

Kako je naveo, ove grupe uglavnom djeluju preko društvenih mreža za širenje neonacističkih stavova ili simbola.

Kao primjer je naveo Pokret Levijatan, čiji se članovi predstavljaju kao borci za zaštitu životinja. Međutim, oni su više puta bili privođeni zbog prijetnji, zastupanja antimigrantskih, antiromskih i anti-LGBT stavova.

- Prisutno je i širenje mržnje preko igrica na internetu. Vidio sam da neke igrice, koje su besplatne na internetu, pokušavaju da izmijene istoriju, ratove 90-ih godina ali i druge ratove. Omladina ima direktan pristup tim igricama, možete da odaberete da budete nacista ili da budete neka srpska jedinica u Srebrenici gdje je izvršen genocid- napomenuo je Buljubašić.

Nejra Veljan iz Atlantske inicijative u Bosni i Hercegovini, čiji je cilj donošenje odluka na temelju informiranog mišljenja i činjenica, a ne na temelju predrasuda i jednostranih interpretacija, je ukazala da postoje i ekstremni rodni narativi koji targetiraju muškarce na osnovu nacionalističkih tema.

Takvi pokreti, kako je navela, pored ostalog pozivaju da se vrati patrijarhalna porodica i rodna uloga žena, odnosno majčinstva.