Norveške specijalne snage među najboljim na svijetu

Kada je 24. februara 2022. mnoge evropske prijestonice iznenadila ruska agresija na Ukrajinu mnogima je bilo jasno da će ona donijeti i brojne nove posljedice u ekonomskoj sferi. Jedna od njih svakako jeste teže snabdijevanje Evropske unije jeftinim ruskim energentima, ali i pojedinim važnim elementima koje Rusija u velikim količinama proizvodi, kao što su fosfati, poljoprivredna đubriva ili titanijum važan za avijaciju.

Kako piše nova.rs, ta pretpostavka se i realizovala u praksi, a više država je moralo da uskoči kao pomoć Evropskoj uniji u ovim oblastima. Kao jedna od najvažnijih u praksi pokazala se Norveška. Iako se radi o državi koja ima nepunih šest miliona stanovnika, ona se dokazala kao sposobna da preuzme veliki dio tereta, a djeluje da će njena uloga u bliskoj budućnosti drastično rasti.

Za početak, Norveška je uprkos svojoj maloj populaciji jedna od država sa ogromnim rezervama fosilnih goriva i moćnim operativnim kapacitetima da ih eksploatiše. Tokom energetske krize 2022. i 2023. godine, Norveška je igrala ključnu ulogu u podršci Evropskoj uniji tako što je značajno povećala svoj izvoz prirodnog gasa.

Kako je Evropa nastojala da smanji svoju zavisnost od ruske energije nakon početka sukoba u Ukrajini, Norveška, kao drugi po veličini evropski snabdjevač prirodnim gasom, postala je ključni alternativni izvor. Godine 2022. norveški izvoz gasa u Evropu je značajno porastao, snabdijevajuću više od 100 milijardi kubnih metara gasa EU, što je činilo oko 25 do 30 odsto ukupne isporuke gasa Unije.

Ovo povećanje je olakšano uvećanjem proizvodnje na najvećim norveškim poljima, kao što su Trol i Ormen Lange, pomažući time da se stabilizuje energetska situacija i ublaži ekonomski uticaj smanjenog ruskog uvoza. Pouzdanost Norveške tokom ovog perioda ne samo da je pomogla u ublažavanju krize u snabdijevanju, već je i učvrstila njenu poziciju ključnog energetskog partnera za EU u budućnosti.

Osim same energetike i industrije fosilnih goriva, gdje je Norveška uz SAD, bacila najveći pojas za spasavanje, postoje i oblasti gdje će njena uloga biti još važnija.

Norveška je država koja ima jedne od najvećih rezervi sirovina koje su deficitarne Evropskoj uniji. Na teritoriji ove skandinavske države otkrivene su jedne od najvećih svjetskih rezervi fosfata, za kojim postoji jedan od najvećih deficita u Evropskoj uniji, da se često govori o „apokalipsi fosfata“.

Uz posjedovanja nedostajućeg fosfata, Norveška ima jedne od najvećih evropskih rezervi kobalta, za kojim brojne evropske industrije u sferi visokih tehnologija i obnovljivih izvora imaju povećanu potražnju. Postoje očekivanja da će eksploatacija ovih resursa smanjiti pritisak koji postoji na tržištu Evropske unije, ali i zavisnost od Rusije oko fosfata i od Kine u sferi obrađenog kobalta.

Norveška je već danas jedna od rijetkih evropskih država koja eksploatiše nikl, ali i koja ima veliku proizvodnju titanijuma. Velike nade postoje i u odnosu na rijetke elemente Zemlje, gdje Kina u sferi obrađenih elemenata ima dominaciju svjetskim tržištem od skoro 90 odsto.

Oni su ključni za elektroniku, vjetroturbine, električna vozila i vojnu opremu, a Norveška na lokaciji jednog starog vulkana ima jedne od najvećih rezervi u Evropi. Osim civilnih industrija kojima će buduća norveška eksploatacija ovih elemenata biti važna, zapadna napredna vojna industrija će biti najveći dobitnik, jer za svoje napredne radare i stelt avione se trenutno oslanja na kinesko snabdijevanje. To sa sobom nosi velike bezbjednosne rizike sa trenutnim nepouzdanim političkim odnosima sa Pekingom.

U vojnoj sferi je u dosadašnjoj praksi Norveška imala takođe disproporcionalno veću ulogu u odnosu na svoju veličinu. Iako ima vojne snage od tek nekoliko desetina hiljada pripadnika, one su bile angažovane na nekoliko kritičnih lokacija.

Norveške specijalne jedinice, „Forsvarets Spesialkommando“ (FSK) i „Marinejegerkommandoen“ (MJK) bile su jedne od najpouzdanijih saveznika američkih specijalnih jedinica u operacijama u Avganistanu, gdje su direktno učestvovale u borbama sa Talibanima, obavještajnom radu i izviđanju.

Najdirektnije priznanje Norvežanima došlo je od američkog admirala Vilijama Mekrejvena, bivšeg komandanta Komande za specijalne operacije SAD-a. On je pohvalio norveške specijalne FSK i MJK, za njihov profesionalizam i sposobnost rekavši: „Norveške specijalne snage su među najboljim na svijetu. Njihova stručnost u arktičkom ratu, kombinovana sa njihovom operativnom izvrsnošću u Avganistanu, učinila ih je neprocjenjivim partnerima snagama SAD-a i NATO-a“.

Dok su postojale brojne pritužbe na efikasnost i djelovanje trupa velikih država poput Italije i Njemačke, norveške specijalne jedince su se pokazale kao disproporcionalno korisne i sposobne. U sferi u sajber bezbjednosti i sprečavanja hibridnih prijetnji takođe Norveška je važna u odnosu na ovaj vid pritisaka iz Rusije.

Na kraju, faktor koji će doprinijeti daljem rastu važnosti Norveške za zapadne države su i efekti klimatskih promjena. Skok globalnih temperatura će uskoro učiniti Arktik plovnijim, a norveška arktička teritorija (uključujući arhipelag Svalbard) omogućava pristup ovim morskim putevima u nastajanju, što će Norvešku učiniti ključnim igračem u arktičkim pitanjima. Ovaj najsjeverniji region svijeta je i danas predmet sporenja velikih sila, gdje Rusija ima najveće ambicije.

Kao članica NATO-a i važan saveznik Evropske unije, djeluje da će norveška strateška uloga samo rasti kroz vrijeme i zbog ovog faktora. Kao što se iz priloženog može vidjeti, brojne oblasti u kojima će Norveška tek imati ulogu mogu biti i sfere gdje ne samo da će biti važna, već vjerovatno i nezamjenjiva. U tom smislu, za bezbjednost i stabilnost zapadnog svijeta u odnosu na sile poput Kine i Rusije, ova mala država biće jedna od ključnih, od proizvodnje materijala i energenata za evropske industrije, preko sprečavanja sajber prijetnji do specijalizovanih vojnih zadataka direktno na terenu.