Trka za osvajanje Mjeseca: privatna konkurencija u fokusu

Svjetske svemirske agencije sastaju se ove nedjelje u Milanu dok geopolitičko rivalstvo podstiče novu globalnu trku u Zemljinoj orbiti i na Mjesecu, sa velikim učešćem privatnog sektora koji pokušava da održi korak s dominantnim SpaceX-om Elona Maska.  

Međunarodni astronautički kongres (IAC), koji se održava od 1950. godine, predstavlja mjesto gdje se naučnici, inženjeri, kompanije i politički lideri svemirskih nacija okupljaju kako bi razgovarali o saradnji, čak i u trenucima pojačanih napetosti među svjetskim silama.  

Ove godine kongres će pod jednim krovom okupiti predstavnike dvije vodeće rivalske svemirske sile – SAD-a i Kine. Međutim, ruska svemirska agencija Roskosmos, koja je izolovana od Zapada nakon invazije Moskve na Ukrajinu 2022. godine, neće imati zvanično prisustvo, što oslikava najnovije podjele u svemirskoj saradnji.  

Ipak, gotovo sve od 77 članica Međunarodne astronautičke federacije (IAF), te neprofitne organizacije koje organizuju IAC, učestvuju u razgovorima za koje se očekuje da će se u velikoj mjeri fokusirati na istraživanje Mjeseca, rastuću koaliciju zemalja okupljenih oko NASA-inog Artemis programa za istraživanje Mjeseca i sve veće potrebe Evrope za suverenim pristupom svemiru.  

Predsjednik IAF-a, Klei Mowri, izjavio je da je za ovaj kongres podnešeno rekordnih 7.197 tehničkih radova, a rekordnih 37 odsto radova će predstaviti studenti i mladi profesionalci.  

- Ovo je najuzbudljivije vrijeme u svemiru još od ere Apola 1960-ih - rekao je za Reuters.  

Očekuje se da će NASA-in administrator Bil Nelson na kongresu pridobiti podršku za strategiju agencije da angažuje privatne kompanije kako bi zamijenile Međunarodnu svemirsku stanicu (ISS) nakon njenog povlačenja 2030. godine. ISS, koji je u orbiti više od dvije decenije, simbol je svemirske diplomatije koju su prvenstveno predvodili SAD i Rusija, uprkos sukobima na Zemlji.  

NASA, koja ulaže milijarde dolara u svoj vodeći Artemis program, želi da održi prisustvo u niskoj orbiti Zemlje kako bi konkurisala kineskoj svemirskoj stanici Tiangong, koja neprekidno prima kineske astronaute već tri godine.  

SAD i Kina takođe se utrkuju da do kraja ove decenije postanu prve sile koje će spustiti ljude na Mjesec nakon posljednje američke Apollo misije 1972. godine. Ove dvije svemirske sile agresivno traže zemlje partnere i oslanjaju se na privatne kompanije u realizaciji svojih lunarnih programa, oblikujući svemirske ciljeve manjih svemirskih agencija.  

Prioriteti Evrope

Kongres se održava u trenutku kada italijanski parlament počinje usvajanje prvog zakonodavnog okvira za svemirsku industriju, kojim se takođe uspostavljaju pravila i odgovornosti za privatna ulaganja u ovaj sektor.  

- Ova pravila daju nacionalnom ekosistemu smjernice o tome kako postići naše ciljeve i osigurati održivu i korisnu upotrebu svemira - izjavio je italijanski ministar industrije Adolfo Urso u nedjelju.  

Italija, jedan od najvećih kontributora Evropskoj svemirskoj agenciji, nedavno je obećala 7,3 milijarde eura do 2026. godine za nacionalne i evropske projekte.  

Porast disruptivnih svemirskih tehnologija, privatna konkurencija koju uglavnom podstiče SpaceX, i geopolitičke tenzije natjerale su Evropu da preispita svoje prioritete u vezi sa lansiranjem raketa i satelita.  

SpaceX-ov Falcon 9 postao je ključan za pristup svemiru za veliki dio Zapadnog svijeta, zbog čega zemlje, uključujući SAD, podstiču nove kompanije koje mogu ponuditi pristupačnije rakete. Takođe, SpaceX-ova mreža satelita Starlink učinila je kompaniju najvećim svjetskim operatorom satelita.  

Nakon jednogodišnje pauze, Evropa je povratila pristup orbiti bez posade probnim letom rakete Ariane 6 u julu. Međutim, kapaciteti su i dalje ograničeni zbog prekida saradnje sa Rusijom, čije su rakete Sojuz imale ključnu ulogu za Evropu prije rata u Ukrajini.  

Evropska industrija proizvodnje satelita takođe se suočava sa pritiscima, jer se nekada uspješno tržište velikih, prilagođenih geostacionarnih satelita, suočava sa konkurencijom konstelacija u niskoj orbiti, poput SpaceX-ovog Starlinka.